Ekonomik gelişme eğilimleri zaman içerisinde farklılıklar göstermektedir. Bir süre öncesinde bütün ülkeler “serbest bölgeler” oluşturma çabası içindeyken, şimdi ise “lojistik merkez” veya “lojistik köy” denilen yapılar oluşturulmaya çalışılıyor.
Lojistik merkez sözünden ne anlamalıyız? Lojistik merkezlerde, kısaca eşya diyebileceğimiz ticari malların; nakliyesi, depolanması, dağıtımı, yüklenmesi, boşaltılması ve istenen yere gönderilmesi gibi faaliyetler yürütülmektedir. Lojistik kavramı bütün bu faaliyetleri kapsayan geniş bir anlama sahiptir.
Hem ulusal hem de uluslararası düzeydeki lojistik faaliyetlerin, lojistik merkezde yer alan muhtelif işleticiler tarafından yürütüldüğü belirli yerlere lojistik merkez denilmektedir.
Bu merkezlerin karayolu, denizyolu, demiryolu ve havayolu kargo taşımacılığına uygun yerlerde kurulması genel bir ilkedir. Lojistik merkezlerde kombine taşımacılık hizmetlerinin sunulabilmesi için, geniş depolama alanlarına ihtiyaç olmakta, gerekli gümrükleme ihtiyaçları da bu merkezlerde karşılanmaktadır.
Bu genel bilgileri verdikten sonra, Doğu Karadeniz Lojistik Merkezi kurma çalışmalarına geçebiliriz.
Doğu Karadeniz’de Lojistik Merkez Kurulması
Bir süre önce, Sayın Başbakan’ın Rize ile Trabzon arasında bir Lojistik Merkez kurulacağı müjdesini verdiği kamuoyunda yer almıştı. Bu tarihten beri DOKA tarafından bir çalışmanın yürütülmekte olduğu bilinmektedir. Bu çalışmanın sonuçlarından habersiz olmakla birlikte, konu ile ilgili bilgilerimizi burada paylaşmak istiyoruz.
Komşumuz Trabzon, uzun bir süredir ilde lojistik merkez kurulması yönünde çalışmalar yapmaktadır. Trabzon limanını işleten Albayraklar, lojistik merkezin limanın hemen arkasında Erzurum yolu kenarında yapılabileceğini öne sürerken, İhracatçılar Birliği ve bir kısım deniz işletmecileri, Trabzon limanının yetersizliği sebebiyle bu görüşe sıcak bakmamaktadırlar. Trabzon Limanı’nın sadece 11 metre derinliğe sahip olması sebebiyle, 14,5 metre liman derinliğine sahip Çamburnu-Yeniay yöresi önerilmektedir.
Trabzon merkezde ve daha batıda lojistik için uygun yerler bulunsa bile, Ovit Tünelleri sayesinde İyidere-Erzurum arasının en uygun güzergâh haline gelmesi sebebiyle, Trabzon merkezli lojistik çalışmalarının doğuya kaydığı anlaşılmaktadır.
Rize’nin Ovit Yolu Takıntısı
Rize’ye gelince, bu şehir Rize-İkizdere-İspir Erzurum yolunu adeta takıntı haline getirmiş bir şehirdir. 1930’larda bu yolu kazma-kürekle yapmaya kalkan Rizeliler, bu noktada nasıl bir arzu içinde olduklarını göstermişlerdir.
İsmet Paşa’nın meşhur Doğu Gezisi’nden sonra 21 Ağustos 1935 tarihli bir Rapor kaleme aldığı ve burada gezinin Rize bölümü ile ilgili de bilgi verdiği bilinmektedir. İsmet Paşa Rize’ye geldiğinde, Rizeli kendisine iki önemli soru yöneltti. Bunlardan biri Zihni Derin tarafından 1924’te başlayan ve 1927’de ara verilen çaycılık faaliyetlerinin yeniden başlatılması ile ilgiliydi. Diğeri ise, Rize-İspir-Erzurum yolunun yapılması talebiydi. Paşa raporunda,Rizeliler benden bu yolun yapılmasını istedi, bunun Rize’ye ne faydası olacağına pek anlam veremedim gibi bir ifade kullanmıştır.
Sonunda Rize-İspit-Erzurum yolu yapıldı ve şimdi de bu yolu Doğu Karadeniz’i Doğu ve Güneydoğu Anadolu’ya ve İran’a bağlayan en stratejik yol haline getirecek olan Ovit Tünelleri hayata geçmektedir. Rizeliler, uzun yıllardan beri arzuladığı bu tünellerin yapılmasıyla, ilin ekonomik avantajlar sağlayacağını ummaktadır. Bu yolun sağlayacağı ekonomik katkılar lojistik merkezde yoğunlaşacağından, bu merkezin konumu Rize için özel bir önem arz etmektedir.
Sayın Başbakan’ın, lojistik merkezin Rize-Trabzon arasında yapılması düşüncesi (Bakanlık bürokratlarınca savunulan bir görüş olduğunu söylemiştir), bir kısım başka seçeneklerin dışlanmasını gerektirebilecektir. Mesela, lojistik merkezlerde kurulacak limanların derinliği ortalama 18 metre olmaktadır. Rize’de bu derinliği sağlayabilecek yerler arasında Rize-Çayeli arasındaki doğal koylar da vardır. Üstelik buralarda lojistik merkez kurulması, Rize ve Çayeli arasının birleşmesini ve yerleşim alanı olarak gelişmesini sağlama potansiyeline de sahiptir.
Kuruluş Yeri Analizi Yapılmalı
Rize-Trabzon arasında yapılacak lojistik merkez için şüphesiz kuruluş yeri seçimi analizi yapılacak ve en uygun yer neresi ise merkez orada konumlandırılacaktır. Bölgede ticari potansiyel ve lojistik ihtiyacı bakımından en elverişli durumda olan iki il Trabzon ve Rize olduğuna göre, lojistik merkezin bu iki ilin arasında en uygun yerde yapılması yanlış olmayacaktır.
Kuruluş yeri analizi, Doğu Karadeniz ve Ülkemiz için en uygun seçenek hangisiyse onu ortaya koyacaktır. İlk bakışta, Çamburnu-Yeniay yöresinin artacak ekonomik kapasiteyi karşılamak üzere genişleme potansiyelinin zayıf olduğu görülmektedir. Üstelik Yeniay’da halen yörenin en iyi tersaneleri mevcuttur ve yörede en büyük tonajlı gemi üretimi burada yapılmaktadır. Lojistik merkez için mevcut üretim imkânlarının zedelenmesi uygun olmayacaktır.
Diğer taraftan, İkizdere-Ovit-Erzurum yolunun sahildeki bölünmüş yoldan ayrılma noktası olan İyidere ağzı, kurulacak lojistik merkezin Doğu ve Güneydoğu bağlantısı için en kısa ulaşımı sağlayan yerdir. Burasının genişleme imkânları bakımından daha elverişli olması bir başka önemli noktadır. Özellikle İyidere’nin geniş bir dere yatağına sahip olması ve her iki tarafta depolama amaçlı kullanılabilecek düz arazilerin bulunması, burasını avantajlı hale getirmektedir.
Kurulacak lojistik merkezin demiryolu ağlarına bağlanması son derecede önemlidir. Diyarbakır-Erzincan-Trabzon demiryolunun yapımı için çalışmalar başlatılmış olduğu medyada yer almıştır. Lojistik merkezi ülke içi demiryolu ağına bağlanması olmazsa olmaz bir şart durumundadır. Diğer taraftan eski Sovyet demiryolu ağının lojistik merkeze bağlanması bakımından Batum-Rize demiryolunun yapılması son derecede önemlidir. Sovyet demiryolu ray genişliği farklı olduğundan, Batum demiryolunun aynı standartlarda Rize’ye ulaştırılması, yük taşınırken Batum’da tekrar yükleme boşaltma yapılmaması için yararlı olabilir. Lojistik merkez ister Yeniay’da ister Çayeli’nde isterse İyidere’de yapılsın, her iki taraftan demiryolu bağlantısının kurulması, merkezin başarısı için gereklidir.
Havayolu bağlantısı nasıl sağlanabilir? Trabzon Havaalanı (yeni bir pist yapılsa bile) bir kargo havalimanı olma potansiyeline sahip değildir. Buna karşılık, İyidere-Of arasında bir yerde, kargo nakliyesine elverişli yeni bir havaalanı yapılmasının mümkün olup olamayacağı incelenmelidir.
Sonuç olarak, kurulması plânlanan lojistik merkezin bölge ve ülke için en iyi noktada kurulması bakımından kuruluş yeri seçimi çalışmalarının yapılması gereklidir. Yapılacak çalışmalar ve bilimsel hesaplamalar nereyi gösterirse, bölge ve ülke için en iyi seçeneğin bu olduğu kabul edilerek uygulamaya geçilmelidir.
