Size son zamanlarda dövizde meydana gelen artışın iktisadi sebeplerini kurgusal bir tarzda anlatmaya çalışacağım. Çok finansal terimleri boğmadan herkesin anlayabileceği sade bir dil kullanmaya gayret edineceğim.
Evvelsi gün Rize’deki döviz bürosunun yanındaki çay ocağında oturuyordum. Çayımı yudumlarken dostum Ahmet ile arkadaşını gördüm. Seslendim hemen yanıma geldi. Ahmet’in yüzü gülüyor arkadaşının ise surati sirke satıyordu merak edip sordum. Hayırdır sen tebessüm ediyorsun. Arkadaşının karadeniz’de gemileri battı herhalde! Ben elimdeki dövizleri sattım. Michael’da sene başında dövizlerini TL’ye çevirip faize yatırdı. Kara kara düşünmesinin sebebi döviz kurunun hala yükseliyor olması.
“Ula Ahmet sen paranı dövize yatır ülkenin yerli parasına güvenme yanındaki ecnebi de parasını TL’ye yatırsın. Bu nasıl bir tezatlıktır.”
“Ramazan daha geçen günlerde seninle enflasyona karşı satın alma gücümüzü nasıl koruruz ve atıl paramızı nasıl değerlendiririz başlıklı bir konu hakkında fikir teatisi yapmıştık. Ben de dövize yatırmayı seçtim. Şimdi ben sana bir soru sorayım sen yatırım yaparken neye dikkat edersin.” Sorduğu soru karşısında biraz düşündüm.” Elbette risk ve getiriye göre hareket ederim. Bu işe paramı yatırırsam ne kadar kazanırım ya da bu yatırımı yaparsam ne kadar kaybederim.” Dedim verdiğim cevaptan tatmin olmuşa benziyordu.
“Ben ise alternatif getiriye bakarım. Yani iki üründen birini seçtiğinde diğerinin getirisinden mahrum kalmak alternatif getiriyi oluşturur. Misal Cristiana Ronaldo’ yu seçtin messi’nin gollerinden mahrum kalıyorsun bu alternatif getiriye örnektir.
“Bu örneğini dövize nasıl bağlayacaksın ?”
“Anlatayım. Merkez bankası faizleri düşürme eğilimine başladığında ben o zaman Tl’nin döviz karşısında değer kaybedeceğini öngörerek bir strateji benimsemiştim. Faizler düşürse TL bollaşır bol olan iktisadi unsurun değeri zamanla düşer. Bende bankaların mevduat faizlerini düşüreceğini biliyordum. Bu sebepten ötürüdür ki kenardaki atıl paramı dövize geçirdim. (Örnekleri basitleştirmek maksadıyla sayılar rastlantısal olarak verilmiştir.)
1$=5.73 Tl iken elimdeki bir miktar paramı dövize yatırdım ve az önce döviz bürosunda dövizlerimi 7.72’den sattım. 1yıl gibi bir sürede dolar kuru %34 değer arttı. TL ise dolar karşısında %26 değer kaybetti. Farzet ki paramı dövize çevirmeyip TL’de tutsaydım enflasyon karşısında zaten değer kaybedecekti ya da bir ihtimali de ortaya koyalım. Paramı hiç dövize çevirmeyip tl’de faize yatırsaydım. Faiz getirisi elde edecektim fakat bu seferde reel getiri negatif olacaktı. (Reel getiri= (1+nominal faiz/1+enflasyon)-1)
Enflasyon, faiz getirimi bir hırsız gibi çalacaktı.
Buradan çıkarılması gereken sonuç kardeşim insanlar yatırımlarını yaparken faiz oranları belirleyici bir nitelik kapsıyor. Bireyler TL’de ki değer düşüklüğünü öngörerek dövize geçiyor bu da dolarizasyona neden oluyor. Döviz talep artıyor ve döviz kuru yükseliyor. En basiti döviz TL karşısında %10 değer arttı hal böyle olunca sürekli dövize talep oluşuyor. Son zamanlarda artan döviz mevduatlarındaki artış bu durumu da teyit ediyor. Bir de bunun Michael gibi (yurt dışı yerleşik) Türkiye’ye yatırım yapan bir yatırımcı olsun.
Michael’ın elinde 100.000$ doları olsun ve bunu sene başında 1$=5.93 TL iken Türkiye’de faize yatırsın. X bankası belli bir faiz getirisinden bu parayı işletsin bu oranda %11 olsun. Yıl sonunda Michael’in elinde 658230 TL olacak. Michael vade sonunda parasını dövize çevireceği için şimdiki kurla ne kadar döviz alacağını hesaplayalım. 85262$ doları olacak. Başlangıçta neydi Michael 100.000 dolarlık bir yatırım yapmıştı. Şimdi döviz kuru arttığı için parası 85262$ düştü. Sence Michael bir daha Türkiye’ye yatırım yapar mı? Burada da döviz kıtlığı yaşanır kıt olan fiyatı yükselir. Bu durumda Michael yaya kaldı Ben de bastım gaza”Bireylerin finansal davranışlarını ülkelerin uyguladıkları para politikaları belirler. Biz son zamanlarda faizleri paldır küldür yangından mal kaçırırcasına düşürdüğümüz için döviz kurunun yükselmesi normaldir. Reel faiz pozitif olmadığı sürece kurdaki ateş sönmeyebilir.
Merkez bankasının son zamanlarda politika faizini artırmış olması ve vadeli mevduatlara uygulanan stopaj oranlarının düşürülmüş olması kuru bir nebze durdurmuş oldu fakat kısa vadeli bir arayışlar sorunların çözümü için örnek teşkil ettirmez.
Sürçü lisan ettiysek affola
