Lâkap, kişinin doğumda konulan kendi adından ayrı olarak kendisini tanıtan, hayatının belli aşamalarında, onun belirgin bir özelliğini gösteren “takma isimlerdir.”
Çoğu insan, doğumda konulan adından daha çok sonradan lakap olarak aldığı isimlerle tanınır.
Doğduğum, çocukluğumun ve gençlik yıllarımın geçtiği Senoz Vadisi ve Çayeli’nde, insanlara takılan lakaplar hiçte az değildir.
Rahatlıkla diyebilirim ki; tüm Türkiye’de ve Rize’de olduğu gibi, Çayeli ve köylerinde de lakap takmak, takılan bu lakapla muhatabı hatırlamak ve seslenmek çok yaygındır bir gelenektir.
Çayeli’nde takılan bu lakaplara baktığımız zaman; insanların birbirleriyle olan münasebetlerini, gözlem ve değerlendirme gücünün zenginliğini, taktıkları bu lakaplarda görmemiz mümkündür.
Lakap verirken seçilen kelimelerin niteliği ve benzetmeleri, aynı zamanda; lakap verilen kişinin özelliklerini ortaya çıkaran mizahi bir yaklaşımda barındırır içinde.
Lakap takma kültürünün aynı zamanda halkın gözlem gücünü de ortaya çıkarması açısından incelenmeye değer olduğunu düşünüyorum.
Bu makale vasıtası ile, hafızamızda yer etmiş, dünden bugüne dilimizde pelesenk olmuş, insanların birbirlerine uygun gördüğü lakapları yazarak, Çayeli’nin sosyal kültür hayatına katkı sağlamayı umut ediyorum.
Takılan lakaplara baktığımızda, şu tespiti rahatlıkla yapabiliriz.
İnsanların kişilik özelliklerine göre verilen/takılan lakaplar en yaygın olanlardır.
Fiziki özelliklerinden tutunda, giyim kuşama, konuşmasına, davranışına, boyuna-posuna, yaptığı işe kadar insanlarla özdeşleşen lakaplar takılmıştır.
Bazı lakaplar abartılı olsa da, hepimizin şahit olduğu gibi, zamanla kişinin üzerine yapışabiliyor.
Sözlü kültür, gündelik yaşamının içinden gelişir.
Bir olayı anlatırken, lakabı olan kişileri adları ile değil de lakabıyla isimlendirmek, anlatılan konuyu daha anlaşılır kılar. Zira, olayın içinde aynı adla kişilerde olabilir, işte burada lakap devreye girerek, bahsedilen kişinin tanınmasını ya da kim olduğunu daha sağlıklı anlatır.
Burada kendi ailemden, bir lakabı olan merhum Muhammet Amcam üzerinden bir örnek vermek isterim.
Rahmetli Muhammed Amcamın lakabı, “racon kesen” anlamında “Rojon”’du!
“Çayeli ve Senoz Deresi” amcamı hep bu isimle bilirdi.
Hayatımda tanıdığım ender “racon kesen” insanlardandı sevgili amcam.
Bir anlaşmazlığı kabadayılık dünyasında geçerli kurallara göre sonuca bağlamak manası olan “Racon Kesmek”, rahmetli Muhammet Amcamın dünyasında, sözüne güvenilir insanın “tarafsız ve adıl” bir şekilde “anlaşmazlığı çözmesi” olarak hayat bulurdu.
Türk siyasetinde, edebiyatında, sporunda, basınında, mahlasların, takma adların ve lakapların ayrı bir yeri vardır.
“Çoban Sülü” dendiğinde, Süleyman Demirel olduğu hemen anlaşılır.
“Bayrak Şairi” dendiğinde, bu şairin Arif Nihat Asya olduğunu hepimiz biliriz.
“Sinyor “ dendiğinde de Fenerbahçe’nin unutulmaz futbolcusu Can Bartu, akla gelir.
“İnek Şaban” ismini duyduğumuzda Türk Sinemasının büyük oyuncusu Kemal Sunal kimin aklına gelmez ki!
Çayeli’nde ve köylerinde verilen lakapların izini sürerken çok değişik lakaplara rast geldiğimi de ifade etmek isterim. Dünden bugüne, kimlere hangi lakapları vermişiz, o lakaplardan bir kısmını yazarak geleceğin hafızasına kaydetmek istedim.
Fenerci- Mehmet Kutlu- Çayeli
Pita Osman- Osman Fırıl/Taşhane Mahallesi
Çeteci Salih- Azmi Caymaz/Seslidere Köyü
Opon Dayı- Mehmet Şişman/Şişmanlı Mahallesi
Hafız Cemal- Yahya Cemal Okumuş/Uzundere Köyü
Rojon-Muhammet Akın/Başköy Köyü
Şerif-Haşim Şerifoğlu/Çayeli
İmam Dede- Mehmet Dilmen/Ormancık Köyü
Kibritçi- Mustafa Karaoğlu/Sefali Köyü
Hafız Sefer- Sefer Sarı/Çayeli
Çıha Mehmet- Mehmet Çomoğlu/ Çayeli
Sıhhiye- Mustafa Kalyoncu/Başköy Köyü
Kara Ahmet- Ahmet Yelkenci/ Çayeli
Profesör- Necmettin Okumuş- Uzundere Köyü
Kahya Sale-Salih Aydın/Çataldere Köyü
Dehri Hoca- Yusuf Okumuş/ Yenice Köyü
Hayta Sela- Selahattin Yazıcı/Sefali Köyü
Haçıkoğlu- Bekir Güney/Ormancık Köyü
Börekçi- Mehmet Yılmaz/Büyükköy
Gotolci- İbrahim Akın/Başköy Köyü
İngiliz Kemal- Kemal Demirci/Uzundere Köyü
Goti Mehmet- Mehmet Çakır/ Abdullahhoca Köyü
Pilli- Nazif Yağcı/Başköy Köyü
Cimilli Ahmet- Ahmet Yazıcı/Çayeli
Ameşoğlu- Mehmet Demirci/Uzundere Köyü
Sucu Dede- Muhammet Yılmaz/Beşikçiler Köyü
Ormancı-Şemsettin Demirdağ/Çukurluhoca Köyü
Kara Salih-Salih Fettahoğlu/Çayeli
Komenist- Mehmet Kasar/ Kaptanpaşa Köyü
Bal Mahmut- Mahmut Kalender/Taşhane Mahallesi
Bankacı Osman- Osman Öztürk/Gürpınar Köyü
Keleş- Yahya Koyuncu/Buzlupınar Köyü
Çeçeva Doktoru-Ömer Keskin/Haremtepe
Ligovi Valisi- Ali Azar/Çataldere Köyü
Hükümet Ahmet- Ahmet Karahan/Taşhane Mahallesi
Pilipos Osman- Osman Özdemir/Kaptanpaşa Köyü
Alos- Hüseyin Sönmez- Kaşıkçı Mahallesi
Doper- Dursun Ali Çiftçi/Ormancık Köyü
Camcı Nuri- Nuri Çomoğlu/Çayeli
Gümrükçü- Mustafa Güney/ Uzundere Köyü
Toto Mehmet-Mehmet Karadereli/Derecik Köyü
Şah- Mehmet Sayın/ Ormancık Köyü
Zuti- Yusuf Taşçı/Çukurluhoca Köyü
Gobro-İbrahim Kaşıkçı/Kaşıkçı Mahallesi
Peçon- Mehmet Alemdar/Başköy Köyü
Reis- Hasan Kakşı/Hassadıklar Mahallesi
Yanık Mehmet- Mehmet Yıldız/Yenice Köyü
Celepçi-Mehmet Yazıcı/Aşıklar Köyü
Tomonci- İshak Karahan/ Taşhane Mahallesi
Mim Kemal- Mustafa Kemal Yalçınkaya/Kaptanpaşa
Parfüm Mehmet- Mehmet Bayraktar/Çayeli
Laho-Dursun Ali Karahan/Taşhane Mahallesi
Koçken- İdris Meyveci/ Ormancık Köyü
Beton- Mustafa Bilgin/ Başköy Köyü
Çağana- Abdullah Kaşıkçı/ Kaşıkçı Mahallesi
Çanta Mustafa-Mustafa Sağkol-Çayeli
Cerot-Yusuf Kaşıkçı/ Kaşıkçı Mahallesi
Cabbar- Şenol Bayraktar/Çayeli
Balıkçı Mehmet- Mehmet Yazıcı/Çayeli
Parlak Ahmet- Ahmet Yılmaz
Kara- Mahmut Tüysüz/Çayeli
Sarı Süleyman- Süleyman Tüylüoğlu/Madenli
Toto- Yüksel Yelkenci/Çayeli
Kofi Mehmet- Mehmet Tatlı- Çayeli
Deli Sami- Sami Rençber/Seslidere Köyü
Gül Ali- Ali Okumuş/Başköy Köyü
Arnavut- Hikmet Aşı/Çayeli
Niko-Kadir Sözer/Çayeli
Laz Ayhan- Ayhan Küçükler/Çayeli
Şarlo- Fevzi Kesim/Çayeli
Helim- Hilmi Uzunoğlu/Kaşıkçı Mahallesi
Atom- Hasan Vural/Çayeli
Cücümeri-Hüseyin Akın/Başköy Köyü
Ziko- Zekeriya Sarıçam/Çayeli
Fitoni- Yaşar Usta/Çayeli
/Abdurrahman Akın -Çayeli'nin Hikayesi/
Fotoğraf Çayeli Tarihi sayfasından; Zancelin (Taşhane Mahallesi) meşhur muhtarı "Pita Osman" ve Çayeli'nden bir gurup arkadaşı birlikte görülüyor.