Arapça kaynaklarda Mâridîn, Süryanice kaynaklarda ise Marde olarak geçen şehrin kelime kökeni hakkında farklı görüşler yer alıyor. Kimilerine göre Mardin kelimesi, savaşçı bir kavim olan ve Ardeşir tarafından 3. yüzyılda şehre yerleştirilen Mardelerden geliyor. Bazıları ise kentin adının “Kaleler” anlamına gelen Merdin’den geldiğini düşünüyor. Günümüzde kullanılan Mardin isminin, Arapça kaynaklarda geçen Mâridîn’den geldiği söyleniyor.
Zaman içerisinde çok farklı medeniyetlere ev sahipliği yapan Mardin’de kesme taş işçiliği kullanılarak yapılan evler güzellikleri ile göz kamaştırıyor. Dara Antik Kenti ile de öne çıkan kentte; çok sayıda cami, kilise, manastır ve medrese bulunuyor. Gelin bu yazımızda Mardin’in görülmesi gereken yerlerine daha yakından bakalım.
Mardin gezilecek yerler listesi:
1) Tarihi Mardin Evleri
1979 yılında kentsel sit alanı ilan edilerek koruma altına alınan Tarihi Mardin Evleri, şehirde görülmesi gereken yerlerin başında geliyor. Bölgede çokça bulunan sarı kalker taşı kullanılarak inşa edilen evler, kışın soğuktan yazın ise sıcaktan korunmak için yüksek tavanlı olarak yapılmış. Her birinin terası bir önündekine bakacak şekilde yapılan Tarihi Mardin Evleri, kartpostal görünümündeki güzellikleri ile ziyaretçilerini etkiliyor.
2) Mardin Sokakları
Mardin Evleri arasındaki sokaklar tarihi bir atmosfer içerisinde insanı kısa bir zaman yolculuğuna çıkarıyor. Sizler de Mardin’i daha yakından tanımak istiyorsanız şehrin dar ve virajlı sokaklarında keşfe çıkmanızı öneririz. Emin olun karşınıza birçok güzellik çıkacak. Aman diyelim kendinizi Mardin Sokaklarının güzelliğine kaptırıp fotoğraf çekmeyi unutmayın!
3) Mardin Kalesi
Kartal Yuvası olarak da bilinen Mardin Kalesi, 10. yüzyılda Hamdaniler tarafından inşa edilmiş. Mardin’e hâkim bir tepe üzerinde yer alan Mardin Kalesi, il merkezinde konumlanıyor. Zaman içerisinde çok fazla medeniyet tarafından kullanılan Mardin Kalesi, şehirde mutlaka ziyaret edilmesi gereken yerler arasında bulunuyor.
4) Dara Antik Kenti
Mardin’in 30 kilometre güneydoğusundaki Oğuz Köyü’nde yer alan Dara Antik Kenti, tarihte Yukarı Mezopotamya’nın en önemli yerleşim yerlerinden birisi olarak gösteriliyor. Dara, Doğu Roma İmparatorluğu’nun doğu sınırını Sasanilere karşı korumak amacıyla askeri amaçlı bir garnizon kenti olarak İmparator Anastasius’un girişimleri ile 505 yılında kurulmuş.
Kaya içine oyulan yapılardan oluşan antik kentin adını Pers Kralı Darius’tan aldığı düşünülüyor. Haftanın her günü 10:00 – 19:00 saatleri arasında açık olan Dara Antik Kenti’ni ücretsiz bir şekilde gezebilirsiniz. Mardin’de gezilecek tarihi yerlerin başında gelen Dara Antik Kenti hakkında daha fazla bilgi almak için ilgili yazımızı okumanızı öneririz.
5) Ulu Cami
Şehrin simgelerinden bir tanesi olan Ulu Cami, Artuklular Dönemi mimari özelliklerini taşıyor. Dilimli kubbesi ve minaresiyle dikkat çeken Ulu Cami, Mardin’in merkezinde bulunuyor. Avlu, şadırvan ve Sakal-ı Şerif bölümlerinden oluşan Ulu Cami, şehrin en eski camisi olarak gösteriliyor. Mardin’in gezilecek yerleri arasında üst sıralarda yer alan Ulu Cami’yi görmeden şehirden ayrılmayın deriz.
6) Zinciriye (İsa Bey) Medresesi
Sultan İsa Medresesi olarak da anılan Zinciriye Medresesi, Mardin’de hüküm süren son Artuklu Sultanı Melik Necmettin İsabin Muzaffer Davud bin El Melik Salih tarafından 1385 yılında yaptırılmış. Dikdörtgen ve geniş bir alanı kaplayan Zincirli Medresesi’nde; iki kat üzerinde avlu, cami, türbe ve çeşitli ek mekânlar yer alıyor. Koridorun güneyindeki caminin ortasındaki mukarnaslı tromplu kubbe, etkileyici görünümüyle ziyaretçilerini etkiliyor.
7) Deyrulzafaran Manastırı
Mardin’in 3 kilometre doğusundaki Deyrulzafaran Manastırı, Süryanilerin önemli bir merkezi olarak karşımıza çıkıyor. 5. yüzyılda bir Süryani manastırı olarak inşa edilen Deyrulzafaran, 2021 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi’ne dâhil edilmiş.
Deyrulzafaran Manastırı’nda; Mor Hananyo Kilisesi (Kubbeli Kilise), Azizler Evi (Beth Kadişe), Meryem Ana Kilisesi ve Güneş Tapınağı gibi önemli yapılar bulunuyor. Manastırın etrafında yetişen zafaran (safran) bitkisinden dolayı Deyrulzafaran (Safran Manastırı) Manastırı adı ile anılan dini yapının içerisinde, 52 Süryani patriğinin mezarları yer alıyor.
8) Revaklı Çarşı
17. yüzyıla tarihlenen Revaklı Çarşı, Sipahiler Çarşısı ve Tellallar Çarşısı olarak da adlandırılıyor. Yolun iki yanında revaklar ve revakların arkasında birer sıra derin dükkânlardan oluşan Revaklı Çarşı’nın yapımında kesme taşlar kullanılmış. Şehir merkezindeki Ulu Cami’nin 150 metre doğusunda konumlanan Revaklı Çarşı’dan sizler de kendinize ve sevdiklerinize hediyelik eşya alabilirsiniz.
9) Kasımiye Medresesi
Artuklular Dönemi’nde yapımına başlanan Kasımiye Medresesi’nin inşası Timur Dönemi’ndeki Moğol saldırıları nedeniyle yarım kalmış. Bu sebeple, 15. yüzyılın sonlarında Akkoyunlu sultanı Kasım ibn Cihangir döneminde tamamlanan medrese, Mardin’in en büyük yapıları arasında gösteriliyor. Zinciriye Medresesi ile benzer bir görünüme sahip olan Kasımiye Medresesi; iki mescit, bir türbe ve bir çeşmeye ev sahipliği yapıyor.
10) Mardin Müzesi
Eski bir Süryani Katolik Patrikhanesi’nde hizmet veren Mardin Müzesi, kırk beş binin üzerindeki koleksiyonu ile ziyaretçilerini etkiliyor. Mardin Müzesi’nde; Bronz Devri, Asur, Urartu, Helenistik, Ahameniş İmparatorluğu, Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu, Selçuklu Hanedanı, Artuklular ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerine tarihi eserler sergileniyor.
Pazartesi hariç haftanın altı günü açık olan Mardin Müzesi, 08:00 – 16:30 saatleri arasında ziyaret edilebiliyor. Müze Kart sahiplerinin ücretsiz olarak gezebildiği müzeye girişlerde kartı olmayanların 90 TL ödemesi gerekiyor.
11) Meryem Ana Kilisesi ve Patrikhanesi
Cumhuriyet Meydanı’ndaki Meryem Ana Kilisesi ve Patrikhanesi, Süryani Katolik Cemaati’ne ait bir dini yapı olarak karşımıza çıkıyor. Meryem Ana Kilisesi, 1986 yılında Antakya Patriği İgnatios Antuhan Semheri tarafından yaptırılmış. 1895 yılında inşa ettirilen Patrikhane ise yukarıda anlattığımız Mardin Müzesi olarak hizmet veriyor. Müzenin hemen yanındaki Meryem Ana Kilisesi’nde kemer, yuvarlak taş sütunlar ve avluda korkuluklar yer alıyor.
12) Kırklar (Mor Behnam) Kilisesi
569 yılında Mardin’de inşa edilen Kırklar Kilisesi, bir Süryani kilisesi olma özelliğini taşıyor. Eskiden Mor Behnam Kilisesi olarak isimlendirilen dini yapı, 12. yüzyılda camiye dönüştürülünce kilisenin adı “Kırklar Kilisesi” olarak değişmiş. Mor Behnam ile kız kardeşi Saro adına yapılan kilisedeki detaylı taş işçiliği ön plana çıkıyor. Kırklar Kilisesi’nin üç giriş kapılı ince taş işçiliği ile işlenmiş mihrapları, dört yüz yıllık ahşap mihrap kapıları, 1500 yıllık kök boya ile baskı perdeleri, geniş avlusu içinde çan kulesi evi ve adeta dantel gibi işlenmiş taş oymacılığı dikkat çekiyor.
13) Sakıp Sabancı Mardin Kent Müzesi
Mardin’in Savurkapı Mahallesi’ndeki eski Cumhuriyet Meydanı’nda yer alan Sakıp Sabancı Mardin Kent Müzesi, 2009 yılında ziyarete açılmış. Eskiden Süvari Kışlası ve Vergi Dairesi olarak kullanılan binada hizmet veren müzede; Mardin şehrinin kimliğini oluşturan zanaatlar, yaşam alanları, sosyal yaşam ve kent tarihine ait buluntular sergileniyor.
Pazartesi hariç 09:00 – 17:00 saatleri arasında ziyarete açık olan Sakıp Sabancı Mardin Kent Müzesi’ne girişlerde tam bilet için 60 TL; öğretmenler, askerler, polisler ve 14 yaş üstü öğrenciler, 60 yaş üstü ziyaretçiler ve Müze Kart sahiplerinin yararlanabileceği indirimli bilet içinse 30 TL ödenmesi gerekiyor. Sakıp Sabancı Mardin Kent Müzesi, Çarşamba günleri ücretsiz olarak gezilebiliyor.
14) Mardin Beyazsu Deresi
Mardin’in doğal güzellikleri arasındaki Beyazsu Deresi, Midyat’ın güneyinde kalan plato ve tepelerin eteğinden kaynağını alarak bir vadi içerisinde Nusaybin’e doğru akıyor. Midyat ilçesinin 20 kilometre güneyinde ve Nusaybin ilçesinin 25 kilometre kuzeyinde yer alan Beyazsu, iki ilçeyi birbirine bağlayan kara yolunun üzerinde konumlanıyor.
Mardin’in su ihtiyacını karşılayan Beyazsu Deresi, yaz aylarında dinlenme ve yeme – içme alanı olarak kullanılıyor. Beyazsu Irmağı üzerinde kurulu balıkçı lokantaları ise ziyaretçilerine Beyazsu’dan avlanan taze balıkları sunuyor.
15) Latifiye (Abdüllatif) Cami
Halk arasında Latifiye Cami olarak anılan Abdüllatif Cami, Artuklu sultanlarından Melik Salih ve Melik Muzaffer zamanında görev almış Abdüllatif bin Abdullah tarafından 1371 yılında inşa ettirilmiş. Mardin’deki son Artuklu eserlerinden olan Abdüllatif Cami’nin minaresi ilk olarak Mısır Valisi Muhammed Ziya Tayyar Paşa tarafından yapılmış. Caminin günümüzdeki minaresi ise 1845 yılında Musul Valisi Gürcü Mehmet Paşa tarafından inşa ettirilmiş. Cumhuriyet Alanı’nın güney kısmında yer alan Abdüllatif Cami, giriş kapılarındaki geç dönem Selçuklu ahşap işçiliğinin özgün örnekleri ile Mardin’in görülmeye değer yerlerinden.
16) Tur Abdin Platosu
Midyat ve çevresini içine alan tepelik bir bölge olan Tur Abdin, Süryanicede “Kulların Dağı” anlamına geliyor. Süryaniler tarafından kutsal ilan edilen Tur Abdin Platosu, Mardin’in 30 kilometre güneydoğusunda, Mardin – Nusaybin yolunun (Tarihi İpek Yolu) ise 9 kilometre doğusunda konumlanıyor. Süryani Ortodokslar için önemli bir dini ve kültürel merkez olan Tur Abdin Platosu’nda, ayakta kalan en eski Süryani Ortodoks Manastırı olan Mor Gabriel Manastırı (Deyrulumur) yer alıyor. Yazının bu kısmında mor kelimesinin Süryanicede aziz anlamına geldiğini belirtmek isteriz ki yazının kalanı sizler için daha anlamlı hale gelsin.
17) Mor Gabriel Manastırı (Deyrulumur)
Midyat ilçesinin 23 kilometre güneydoğusundaki Mor Gabriel Manastırı, “Rahiplerin Meskeni” anlamına gelen Deyrulumur olarak da isimlendiriliyor. Dünyanın ayakta kalan en eski Süryani Ortodoks manastırı olan Deyrulumur, 2021 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne eklenmiş.
Tur Abdin Platosu’ndaki Mor Gabriel Manastırı, 397 yılında Mor Samuel ve öğrencisi Mor Simon tarafından, bir Zerdüşt tapınağının kalıntıları üzerinde inşa edilmiş. Bugünkü kullanılan adını, dönemin Turabdin Metropoliti Mor Gabriel’den alan dini yapı, Mardin’de gezilecek tarihi yerler arasında bulunuyor.
18) Midyat Mağaraları
Tarihi ve kültürüyle adeta açık hava müzesi konumundaki Midyat ilçesindeki mağaralar, Mardin’i ziyaret edenlerin ilgisini çekiyor. Hem doğal hem de tarihi yapısı ile öne çıkan Midyat Mağaraları, ziyarete açık olan konakların altında yer alıyor. Sizler de şehir içindeki bu mağaraları gezerek zamanda kısa bir yolculuk yapabilirsiniz.
19) Şehidiye Medresesi
Semanin Medresesi olarak da adlandırılan Şehidiye Medresesi’nin 13. yüzyılın başlarında Artuklu Sultanı Melik Nasreddin Artuk Aslan tarafından yaptırıldığı düşünülüyor. Şehidiye Medresesi, avlu içerisinde sıralanmış yapılardan meydana geliyor. Şehir merkezinde bulunan Şehidiye Medresesi, zaman içerisinde birçok onarımdan geçtiği için günümüzde orijinal halinden pek az şey kalmış.
20) Şehidiye Cami
Şehidiye Medresesi içindeki Şehidiye Cami, medresenin en çok değiştirilen yerlerinden bir tanesi olarak karşımıza çıkıyor. Caminin yıkılmış olan minaresi 1916/17 yıllarında Ermeni Mimar Serkis Lole tarafından iskelesiz olarak inşa edilmiş. Şehidiye Cami’nin minaresi işlemeleri ile dikkat çekiyor. Şehidiye Cami içerisinde küçük bir süs havuzu ve ibadet için alanlar bulunuyor. Günümüzde aktif olarak kullanılan camide, gece ışıklandırması ile çok güzel görüntüler ortaya çıkıyor.
21) Mazıdağı
Eskiden Şamrah adıyla bilinen Mazıdağı ilçesi, Mardin’de önemli bir tarihi merkez olarak bizleri selamlıyor. Sümerlilere kadar giden bir geçmişi bulunan Mazıdağı’nda; 150 metrelik bir tepenin üzerindeki Dermetinan Kalesi, Sultan Şeyhmus ve Pir Hattap Türbeleri ilçede görülmesi gereken yerler arasında bulunuyor. Zarzavan Kalesi de Mazıdağı’nda yer alan tarihi güzellikler arasında gösteriliyor.
22) Hatuniye Medresesi
Sitti Radviyye Medresesi olarak da isimlendirilen Hatuniye Medresesi, eyvanlı medreselerin öncü örneklerinden birisi olarak kabul ediliyor. 1176/7 – 1184/5 yılları arasında yapılan Hatuniye Medresesi’ne, Sabancı Müzesi’nden güneydoğu yönünde yaklaşık 150 metre yürüyerek ulaşılabilirsiniz. Mihrap bezemeleri Artuklu Dönemi’nin zengin taş işçiliğine işaret eden medresede, mihrabın yanındaki bir camekân içerisinde Hz. Muhammed’in ayak izi sergileniyor.
23) Mar Hırmız Keldani Kilisesi
Şehir merkezindeki Mar Hırmız Keldani Kilisesi’nin yapımı 397 – 430 yılları arasında tamamlanmış. Kubbeli bir yapıya sahip olan Keldani Kilisesi’nin içerisinde iki metropolitin (başpiskopos) mezarı bulunuyor. Kilisenin sonradan eklenen divanhanesin içerisinde ise 1902 yılında yapıldığı bilinen ve üstünde Osmanlı tuğrası bulunan güzel nakışlı bir şömine dikkat çekiyor.
24) Kıllıt (Dereiçi) Köyü
Savur’a 5 kilometre uzaklıktaki eski bir Süryani Köyü olan Kıllıt, taş yapıları ile dikkat çekiyor. Göç vermeden önce büyük ve önemli bir Süryani yerleşimi olan Kıllıt Köyü’nde; Ortodoks, Protestan ve Katolik cemaatine ait üç kilise ve üç manastır bulunuyor. Şaraplarıyla da ünlü olan köyün yakınlarında halen üzüm yetiştiriciliği yapılıyor ve bağbozumu geleneği devam ettiriliyor. Köyün içerisindeki Mor Yuhanon Kilisesi ise 7. yüzyıla tarihlendiriliyor.
25) Nusaybin
Mardin’in eski yerleşim merkezlerinden birisi olan Nusaybin, Suriye sınırında yer alıyor. Bilinen en eski ismi Nisibis olan şehir M.Ö. 3000’lerde Hurrilerin yurduymuş. M.Ö. 14. yüzyılda Mitanni Krallığı’nın egemenliği altına giren Nusaybin, yıllar içerisinde daha birçok medeniyete ev sahipliği yapmış. Bu sebeple çok fazla tarihi kalıntıya bünyesinde barındıran Nusaybin’de gezilecek yerler arasında Çağ Vadisi, Zeynel Abidin Cami, Yeni Kale (Saçlı Ali) ve Gırnawasbaşta geliyor.
26) Zeynel Abidin Cami ve Külliyesi
Nusaybin İlçesi’ndeki Zeynel Abidin Cami ve Külliyesi; külliye, cami, Zeynel Abidin ve kız kardeşi Sitti Zeynep türbeleri, şadırvan, medrese, mezarlık ve abdesthane yapılarından meydana geliyor. 2014 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne eklenen Zeynel Abidin Cami, L plan şemasında kesme taş malzeme kullanılarak inşa edilmiş. Avlunun doğu kısmındaki minare ise 1956 yılında yapılmış.
27) Mor Yakup Kilisesi
Zeynel Abidin Cami’nin sadece 100 metre doğusundaki Mor Yakup Kilisesi, 2014 yılında cami ile birlikte UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne dâhil edilmiş. Yukarı Mezopotamya bölgesinin en eski kiliselerden birisi olan kilise inşasına, 309 yılında Nusaybin piskoposluğuna getirilen Mor Yakup tarafından 313 yılında başlanmış. Vaftizhane olarak inşa edilen güney kilisesinde, Mor Yakup’un tabutunun saklandığı yere girip çıkanlar için düşünülmüş çift merdivenli bir bölüm bulunuyor.
28) Şahkulubey Konağı
Mardin Cumhuriyet Meydanı yakınlarındaki Şahkulubey Konağı, Ermeni mimar Lole’nin eseri olarak karşımıza çıkıyor. 1. Cadde’nin hemen kuzeyindeki Fasadı Şoransa müze binasından esinlenerek düzenlenen Şahkulubey Konağı, 3 katlı olarak inşa edilmiş. Taş işçiliği ile dikkat çeken Şahkulubey Konağı, Mardin’de gezilecek mekânlar arasında bulunuyor.
29) Eski PTT Binası (Şatana Ailesi Evi)
Şehidiye Medresesi karşısındaki Şatana Ailesi Evi, 1890 yılında Şatana ailesi tarafından Ermeni mimar Lole’ye yaptırılmış. Mardin sivil mimarisinin en güzel örneklerinden birisi olan Şatana Ailesi Evi, zengin ve görkemli taş işçiliğiyle dikkat çekiyor. 1950 yılından itibaren PTT binası olarak kullanılan bina günümüzde Artuklu Üniversitesi’ne devredilmiş. Eski PTT binasının üniversite tarafından Turizm Uygulama Oteli olarak kullanılması planlanıyor.
30) Abbaralar
Mardin Yamaç yerleşimindeki bazı evlerin altında yer alan ve “Abbara” adı verilen alt geçitler kent içi ulaşım için sürpriz kestirme yollar yaratıyor. Mardin en özgün mimari değerlerinden birisi olan Abbaralara, sadece Mardin eski mahallede değil il genelinde rastlanıyor. En çok Savurkapı Mahallesi’nde görülen Abbaralar; Teker, Şehidiye, Medrese ve Gül Mahalleleri’nde de karşımıza çıkıyor. Sizler de Mardin’i gezerken abbaralar ile karşılaşabilirsiniz.
31) Mardin Midyat Kent Müzesi (Estel Hanı)
Midyat ilçe merkezine yaklaşık 2 kilometre mesafedeki Estel Hanı, Ulu Cami Mahallesi’nde konumlanıyor. Ne zaman yapıldığı tam olarak bilinmeyen Estel Hanı, tek avlulu ve 3 katlı hanlar grubuna giriyor. Yapımında kesme taş ve düzgün kesme taş kullanılan Estel Hanı, 2021 yılında Midyat Belediyesi tarafından aslına uygun olarak restore edilmiş.
Günümüzde Midyat Kent Müzesi olarak hizmet veren Estel Hanı’nda, Midyat kültürüne ait eserler sergileniyor. Haftanın her günü 08:00 – 17:00 saatleri arasında açık olan Kent Müzesi’ne giriş ücreti için 10 TL ödemeniz gerekiyor. Kent Müzesi’ne girişlerde Müze Kart geçerli değil.
32) Midyat Devlet Konukevi
Mardin’de görülmesi gereken yerler arasındaki Midyat Devlet Konukevi, 3 kattan oluşuyor. Dizilerde mekân olarak kullanılan Devlet Konukevi’nin teras katından tüm Midyat çok güzel bir şekilde görünüyor.
Taş işçiliği ile ön plana çıkan Midyat Devlet Konukevi, haftanın her günü ziyarete açık. Hafta içi 08:00 – 20:00, hafta sonu ise 08:00 – 21:30 saatleri arasında gezilebilen Midyat Devlet Konukevi’ne girişlerde bilet için 25 TL ödemeniz gerekiyor.
33) Melik Mahmut Cami
Tarihi 1. Cadde üzerindeki Melik Mahmut Cami, Savur Kapısı’na doğru uzanan yolun kuzeyinde bulunuyor. 14. yüzyılla tarihlendirilen Melik Mahmut Cami, Artuklu hükümdarı Melik Salih tarafından yaptırılmış. Enine gelişme gösteren cami; ortada kubbeli, iki yanında ise beşik tonozlarla örtülü mekânları bulunan bir kısımdan meydana geliyor.
34) Marin (Eskihisar) Harabeleri
Mardin’in Nusaybin İlçesi’ndeki Marin Harabeleri, il merkezine 112 kilometre ilçe merkezine ise 28 kilometre mesafede konumlanıyor. Bagok Dağı’nın güney eteklerindeki Marin’e, Asurilerin Merdis adını vermiş. Günümüzde Marin Harabeleri’nde; Roma, Bizans ve Süryani Kadim cemaatine ait birçok kilise kalıntısı bulunuyor.
35) Artuklu
Yukarı Mezopotamya’nın en eski yerleşim yerlerinden birisi olan Artuklu, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış. Cami, türbe, kilise, manastır ve benzeri dini eserlerin yer aldığı Artuklu’daki evler kesme taş işçiliğiyle dikkat çekiyor. Mardin Kalesi’nin de yer aldığı Artuklu İlçesi, Süryani ve Arap mimarisinin tipik örnekleri olan tarihi evleri ve İslam mimarisinin oluşturduğu cami ve medreseler ile bir açık hava müzesi niteliği taşıyor.
36) Artuklu Kervansarayı
1. Cadde üzerinde Melik Mahmut Cami yanındaki Artuklu Kervansarayı, 1275 yılında Artuklu Dönemi’nde yapılmış. Cumhuriyet’ten önce okul olarak kullanılan tarihi yapı, sonraki yıllarda Hisar Binası (Tekel) ve ekmek fırını olarak kullanılmış. 2003 yılında otel haline getirilen Artuklu Kervansarayı, Mardin’in en eski konaklama alanlarından bir tanesi olarak karşımıza çıkıyor.
37) Midyat
Dinlerin (İslam, Hristiyanlık ve Êzîdîlik) ve dillerin (Türkçe, Kürtçe, Arapça ve Süryanice) buluşma noktası olan Midyat, M.Ö. 9. yüzyıl Asur tabletlerinde “Matiate” olarak tanımlanıyor. Bu kelime Aramice/Süryani bir isim ve “vatanım” anlamına geliyor.
Mardin’in en geniş ve nüfus bakımından en kalabalık ilçelerinden birisi olan Midyat’ta gezilecek yerler arasında Mor Gabriel Manastırı, Midyat Eski Kent, Meryem Ana Kilisesi, Midyat Mağaraları ve Beyazsu geliyor.
38) Cevat Paşa Cami
Midyat Ulu Cami olarak da bilinen Cevat Paşa Cami, 1925 yılında Cevat Paşa tarafından yaptırılmış. Yapımında düzgün, kesme Midyat taşı kullanılan Cevat Paşa Cami’de, çeşitli formlarda pencere açıklıklarına yer verilmiş. İçten çapraz tonozlu ve dıştan ise çokgen bir kasnağa oturtulmuş kubbe ile örtülü olan Cevat Paşa Cami, özellikle kemer yüzeylerine işlendiği görülen üzüm salkımı ve asma yaprağı süsleme kuşağı ile dikkat çekiyor.
39) Emineddin Külliyesi
Şehrin güneybatısındaki Mesken Mahallesi’nde bulunan Emineddin Külliyesi, Artuklu Sultanı Necmeddin İlgazi ile kardeşi Eminüddin tarafından yaptırılmış. Mimarı bilinmeyen Emineddin Külliyesi içerisinde; cami, medrese, hamam, çeşme, bimaristan (hastane-şifahane) yapıları yer alıyor. 12. yüzyılın başında Anadolu’da bilinen ilk külliye olmasından ötürü büyük önem taşıyan Emineddin Külliyesi’nin hamamı, Mardin’in en eski Türk hamamı olarak biliniyor.
40) Firdevs Köşkü
Nusaybin Yolu üzerindeki Firdevs Köşkü’nün 14. yüzyılda yapıldığı düşünülüyor. Mardin konut mimarisinde görkemli bir yapı olan Firdevs Köşkü, düzgün kesme taşlar kullanılarak yapılmış. Bütün Mardin’i gören ve Mezopotamya Ovası’na doğru eşsiz bir manzaraya sahip olan Firdevs Köşkü’nün bütün Mardin emirleri tarafından kullanıldığı biliniyor.
41) Derinsu (Deniz) Mağarası
Mardin’in Derik İlçesi’nin batısında Derinsu Köyü’ndeki mağaranın içerisinde yeraltı gölü bulunuyor. Bu yüzden Deniz Mağarası ismi verilen Derinsu Mağarası, yaklaşık 2 bin metrekare genişliğinde ve 15 metre yüksekliğinde. Mağaranın zemininden çıkan temiz bir suyla oluşan Deniz Mağarası’nın derinliği bilinmediği için mağarada suya girmek tehlikeli ve yasak.
42) Kafro (Elbeğendi) Köyü
Midyat İlçesi’ndeki Kafro Köyü, il merkezine 101 kilometre ilçe merkezine ise 22 kilometre mesafede konumlanıyor. Köyde Süryani kökenli sadece 13 hane olsa da köyün çok ünlü bir pizza lokantası bulunuyor. Bu sebeple “Türkiye’nin pizza köyü” olarak bilinen Kafro Köyü, lezzetli pizzalar yemek isteyen yerli ve yabancı çok sayıda turist tarafından ziyaret ediliyor.
43) Reyhaniye Cami
Ulu Cami ile Şehidiye Medresesi arasında konumlanan Reyhaniye Cami’nin 15. yüzyılın sonunda ya da 16. yüzyılın başlarında yapıldığı tahmin ediliyor. Merkezi bir yerdeki Reyhaniye Cami’nin 19. yüzyılda onarıldığı düşünülüyor. Mihrap önü kubbeli yapıların gelişmiş bir örneği olan Reyhaniye Cami’nin kare kaideli ve sekizgen gövdeli bir minaresi bulunuyor. Şerefeden sonrası silindirik bir biçim alan minare sivri bir külahla son buluyor.
44) Hah Katedrali (Mor Sobo Kilisesi)
Katedraller Köyü olarak adlandırılan Anıt Köyü’ndeki Hah Katedrali, UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde bulunuyor. İl merkezine 114 kilometre mesafedeki Hah Katedrali, Midyat ilçe merkezine yaklaşık 30 kilometre uzaklıkta konumlanıyor. Mor (Aziz) Sobo’ya adanan Hah Katedrali, 6. yüzyıla tarihleniyor. Mor Sobo Kilisesi günümüzde harap durumda olsa da temel mimari özelliklerini koruyor.
45) Meryem Ana Kilisesi (Anıtlı Köyü)
Mor Sabo Kilisesi’ne 300 metre uzaklıktaki Meryem Ana Kilisesi, Anıtlı Köyü’nün güney kıyısında konumlanıyor. Rivayete göre Meryem Ana Kilisesi’nin kuruluşu Hz. İsa’nın doğumu ile ilişkilendiriliyor.
1. yüzyılda yapılmış olan zafer takı biçimli bir Roma yapısının, 5.-6. yüzyılda Meryem Ana Kilisesi’ne dönüştürüldüğü düşünülüyor. Kubbenin dıştan üst yapısı ve çan kulesi, 20. yüzyılda eklenmiş. Meryem Ana Kilisesi, Mardin civarında az rastlanan kare planı ve merkezi kubbesiyle Deyrulzeferan manastırına benzetiliyor.
46) Midyat Zaz Köyü
Günümüzde İzbırak Mahallesi olarak adlandırılan Zaz Köyü, Kul Dağı’nın tepeleri üzerine kurulmuş. Mardin il merkezine 81 kilometre uzaklıktaki Zaz Köyü, Midyat İlçesi’ne 16 kilometre mesafede konumlanıyor. 5. yüzyılın başlarında inşa edildiği düşünülen Mor Dimet Kilisesi’nin yer aldığı Zaz Köyü, Mardin’in gezilmesi gereken köyleri arasında bulunuyor.
47) Mor Evgin Manastırı
Nusaybin’e yaklaşık 30 kilometre mesafedeki Mor Evgin Manastırı, Mardin bölgesine 4. yüzyılın ilk çeyreğinde Hristiyanlığı yaymak üzere gelmiş olan Mısırlı keşiş Mor Evgin tarafından kurulmuş. Mardin’in en özgün dini yapılardan birisi olan Mor Evgin Manastırı, denizden yaklaşık 900 metre yükseklikte konumlanıyor. Mor Evgin Manastırı’nda Hristiyan azizlerin ve hizmetkârların mezarları, çok sayıda inziva yeri ve ibadet bölümleri bulunuyor.
48) Mor Mihayel Kilisesi (Burç Manastırı)
İsmini dönemin önemli isimlerinden Mor Mihayel’den alan kilise, Süryani Ortodoks Kilisesi’ne bağlı bir dini yapı olarak karşımıza çıkıyor. Mor Mihail Kilisesi’ni sınırları içerisinde barındıran Burç Manastırı, 4. yüzyılda inşa edilmiş. Mor Mihayel Kilisesi’nin girişinin karşısında Mor Mihayel, Mor Mihayel’in kız kardeşi ve Mor Mihayel’in öğretmeni olan Aziz Mor Yusuf’a ait mezarlar bulunuyor.
49) Mor Yusuf Kilisesi (Surp Hovsep)
İl merkezine 30 kilometre mesafedeki Mor Yusuf Kilisesi, Şar Mahallesi sınırları içerisinde bulunuyor. Mor Yusuf Kilisesi, Ermeni Meclis-i Mebusan üyesi olan Hovsep Kazasyan’ın ve Ermeni Katolik cemaatinin katkılarıyla Melkun Nazaryan tarafından inşa ettirilmiş. Bu sebeple Surp Hovsep olarak da adlandırılan dini yapı, Mimar Lole tarafından 1864 – 1894 yılları arasında yapılmış. Yapının nem almasını önlemek için kilisenin inşaatı sırasında temele tonlarca tuz dökülmüş.
50) Mor Barsavmo Kilisesi
Süryani cemaati için önemli bir dini yapı olan Mor Barsavmo Kilisesi’nin temeli 4. yüzyılda atılmış. Mucizeleri ve erdemleriyle ünlü, çilekeşlerin başı olarak bilinen Mor Barsavmo adlı azizin adını taşıyan kilise, 1910 yılında eski temelleri üzerine geleneksel biçimde yeniden inşa edilmiş. Zengin süslemeleri ile dikkat çeken Mor Barsavmo Kilisesi, Mardin’in gezilecek yerleri arasında gösteriliyor.
51) Mor Hobil Mor Abrohom Manastırı
Midyat ilçesindekiMor Hobil Mor Abrohom Manastırı, Mor Gabriel Manastırı’nda eğitim gören Mor Hobil ve Mor Abrohom tarafından M.S. 5. yüzyılda kurulmuş. Mor Hobil Mor Abrohom Manastırı’nda; iki tane kilise, Süryani mezarlığı ve Meryem Ana kubbesi yer alıyor. Aktif olarak kullanılan Mor Hobil Mor Abrohom Manastırı, Mardin’de gezilecek tarihi yerler arasında bulunuyor.
52) Ulu Cami Hamamı
Ulu Cami’ye vakıf olarak yaptırılan tarihi Ulu Cami Hamamı, Ulu Cami Mahallesi’nde bulunuyor. Ulu Cami’nin güneydoğusundaki hamamın, 14. yüzyılın birinci yarısında yapıldığı tahmin ediliyor. Dikdörtgen planlı Ulu Cami Hamamı, kesme ve moloz taş kullanılarak inşa edilmiş. Ulu Cami Hamamı’na girişi sağlayan kapının kemeri mozaikle kaplı.
53) Mor Dimet Manastırı
Savur İlçesi’ne bağlı Dereiçi Köyü’ndeki Mor Dimet Manastırı’nın yapım tarihi bilinmiyor. Romatizma hastalıklarına iyi geldiği düşünülen manastır, Romatizma Manastırı olarak da isimlendiriliyor. Kesme taş ve moloz taş kullanılarak yapılan Mor Dimet Manastırı, Mardin’in görülecek yerleri arasında bulunuyor.