Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2018-2022 dönemine ilişkin İl Seviyesinde Beşeri Kalkınma Endeksi sonuçlarını kamuoyuyla paylaştı. İlk kez il bazında açıklanan endeks sonuçlarına göre, Türkiye genelinde beşeri kalkınmada iyileşme kaydedilirken, bazı iller dikkat çekici şekilde yükseliş gösterdi, bazıları ise küçük de olsa gerileme yaşadı.
TÜİK’in verilerine göre, 2018 yılında 0,844 olan Türkiye'nin Beşeri Kalkınma Endeksi, 2022 yılı itibarıyla yüzde 1,1’lik artışla 0,854’e yükseldi. Bu değer, Türkiye’nin Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından belirlenen sınıflandırmaya göre "Çok Yüksek Gelişmişlik" seviyesindeki ülkeler arasında yer aldığını ortaya koydu.
ÜÇ ALT BAŞLIKTAN OLUŞAN KAPSAMLI ENDEKS
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından geliştirilen ve ülkelerin beşeri sermaye yeterliliklerini değerlendirmeye yönelik olan Beşeri Kalkınma Endeksi; yaşam beklentisi, eğitim ve gelir olmak üzere üç temel bileşenden oluşuyor. Türkiye’de bu endeks TÜİK tarafından üretilmeye başlanmış ve ilk kez 2023 yılında ortalama eğitim süresi ile muhtemel eğitim süresi göstergeleri de kamuoyuyla paylaşılmıştı.
EĞİTİM VE GELİR ARTARKEN, YAŞAM BEKLENTİSİNDE DÜŞÜŞ
Endeksin bileşenleri incelendiğinde, 2018-2022 döneminde eğitim ve gelir alanında gelişmeler kaydedildiği, ancak yaşam beklentisi endeksinde düşüş yaşandığı görüldü.
Eğitim Endeksi, yüzde 3,0 artarak 0,807’ye çıktı.
Gelir Endeksi, yüzde 2,6 artışla 0,875 oldu.
Yaşam Beklentisi Endeksi ise yüzde 2,2 düşüşle 0,882 olarak hesaplandı.
Bu durum, Türkiye’de genel olarak ekonomik ve eğitsel alanda ilerleme kaydedildiğini ancak sağlıkla ilişkili yaşam süresi beklentisinde gerileme olduğunu ortaya koydu.
ANKARA ZİRVEDE, AĞRI SON SIRADA
2022 yılı verilerine göre il düzeyinde en yüksek beşeri kalkınma endeksine sahip şehir 0,891 ile Ankara oldu. Başkenti, 0,886 ile İstanbul ve Kocaeli, 0,870 ile İzmir ve 0,867 ile Muğla izledi. Bu iller, Türkiye’nin hem ekonomik hem de sosyal göstergeler bakımından önde gelen merkezleri olarak öne çıkıyor.
Buna karşılık, endeksin en düşük olduğu il ise 0,748 ile Ağrı olarak kayıtlara geçti. Ağrı’nın ardından gelen en düşük endekse sahip diğer iller ise Şanlıurfa, Van, Muş ve Bitlis oldu. Bu illerde eğitim, sağlık ve gelir düzeylerinin ulusal ortalamanın altında seyretmesi, endeksin düşüklüğüne neden olarak değerlendiriliyor.
EN HIZLI YÜKSELEN İL: KİLİS
Beş yıllık dönemde endeks puanı en çok artan iller de dikkat çekti. Kilis, yüzde 4,1’lik artışla beşeri kalkınmada en hızlı gelişen il oldu. Kilis’i sırasıyla %4,0 artışla Şırnak, %3,9 ile Çankırı ve Hakkâri, %3,8 ile Ağrı takip etti. Bu illerde son yıllarda yapılan altyapı, eğitim ve sağlık yatırımlarının, endeksin yükselmesine katkı sağladığı belirtiliyor.
Ancak her ilde pozitif bir seyir izlenmedi. Aynı dönemde endeks değeri azalan iller arasında Trabzon (%-0,2), Ordu (%-0,1), Rize (%-0,03) ve Karabük (%-0,02) yer aldı. Bu küçük düşüşler, bölgesel kalkınmada denge sağlanmasının ne kadar hassas bir süreç olduğunu gösteriyor
